Wat is narcisme? (Véél meer dan ziekelijke eigenliefde.)

Wat is narcisme?  Veel mensen hebben hier wel een vaag idee over – “Iemand die zichzelf heel graag bewondert in de spiegel, toch?” – maar narcisme is complexer dan dat. Het is véél meer dan een ziekelijke eigenliefde, en heeft vaak een impact die véél mensen raakt.

Zo kan samenleven met een narcist – of het nu je moeder is, je baas of je partner – je leven diepgaand beïnvloeden, meestal in negatieve zin. Vaak zelfs zonder dat je het meteen door hebt! Soms duurt het jaren om een narcist te leren (h)erkennen!

Wil je meer weten over narcisme? Hieronder vertel ik je:

• waar de benaming ‘narcisme’ vandaan komt,
• wat de definitie is van narcisme,
• wat een narcistische persoonlijkheidsstoornis inhoudt,
• of narcisme genetisch bepaald is of niet,
• wat de impact van narcisme kan zijn op relaties.

Hier gaan we!

Waar komt de benaming narcisme vandaan?

Narcissus is een bekende figuur uit de Griekse mythologie. Deze knappe jongeman werd door de goden gestraft omdat hij het liefdesaanzoek van bergnimf Echo afwees. Als straf moest hij zijn leven lang naar zijn eigen reflectie kijken in het water. Narcissus werd zo wél verliefd. Op zichzelf.

Een onmogelijke liefde, zo bleek. Hij probeerde de knappe jongeman die hij zag in het water aan te raken en te kussen, maar telkens wanneer hij het water aanraakte verdween deze jongeman. Bijgevolg stierf Narcissus van verdriet. Het enige wat overbleef was een prachtige bloem, de narcis.

De beroemde psychiater Sigmund Freud haalde inspiratie uit deze Griekse mythe om een benaming te vinden voor mensen die voortdurend bezig zijn met hun eigen schoonheid of grootheid. Hij noemde hen ‘narcisten’.

Wat is narcisme? Een definitie.

Er zijn veel definities van narcisme. Volgens Wikipedia is narcisme “een vorm van gedrag dat wordt gekenmerkt door een obsessie met het eigen uiterlijk, de eigen persoonlijkheid, egoïsme, dominantie, ambitie, en gebrek aan inlevingsvermogen. Iemand die narcistisch gedrag vertoont, is een narcist.”

Narcisme is dus meer dan iemand met een ziekelijke liefde voor zichzelf. Een narcist zijn of in je omgeving hebben, heeft een grote (negatieve!) impact op je welzijn. Een gezonde relatie hebben als of met een narcistisch persoon is onmogelijk, zelfs wanneer je dat narcisme ‘bestrijdt’ met assertiviteit.

De psychologen op het erkende informatieplatform Psychology Today  hanteren volgende definitie die de vorige aanvult:

“Individuen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis geloven in het algemeen dat de wereld om hen draait. Deze aandoening wordt gekenmerkt door een gebrek aan de vaardigheid om te kunnen empathiseren met anderen en door een opgeblazen gevoel van eigendunk. Zaken als grootheidswaan en een ernstige behoefte om aanbeden te worden komen hier ook bij kijken. Mensen met deze aandoening worden vaak omschreven als arrogant, egocentrisch, manipulatief en veeleisend. Ze kunnen er zelf van overtuigd zijn dat ze een voorkeursbehandeling verdienen.”

Wat is een narcistische persoonlijkheidsstoornis?

Als we in ons dagelijks taalgebruik iemand als ‘narcist’ bestempelen, hebben we het meestal over de kwaadaardige persoon die zichzelf ten koste van alles bovenop stelt.

Het wordt zo vaak en zo snel geroepen: ‘Hij of zij is een narcist’. Maar klopt dat ook? Is je partner een rasechte narcist, of wat aan de egocentrische kant? Wat is een narcistische persoonlijkheidsstoornis, en wat houdt het in?

Laten we voorop stellen dat iedereen narcistische kenmerken in zich heeft. De ene persoon al wat meer dan de andere. Licht narcistische trekken zijn soms zelfs prettig. Het wordt pas ongezond als er sterke narcistische trekken naar voor komen. In het handboek voor de classificatie van psychische stoornissen – ook wel DSM-5 – verwijst men dan naar NPS of narcistische persoonlijkheidstoornissen.

De cijfers over hoe vaak de classificatie NPS wordt gesteld lopen erg uiteen. We weten niet precies hoeveel personen er met NPS onder de bevolking leven! Simpelweg omdat de narcist niet vlug zal toegeven dat hij een probleem heeft of zich deskundig laat begeleiden.

Narcisten zelf lijken immers weinig hinder te ondervinden van hun persoonlijkheidsstoornis. Voor hen zijn de narcistische trekken heel vertrouwd, maar ze kunnen zichzelf uiteindelijk wel steeds dieper in de problemen werken.

Zoals je merkt is narcisme een complex persoonlijkheidskenmerk omgeven door mythes, foute oordelen, en ongegronde interpretaties. Het is een vrij brede aandoening, die in veel verschillende vormen kan voorkomen, en zich op nog meer verschillende manieren kan uiten. Lastig vast te stellen ‘met het blote oog’ door niet-psychologen!

Is narcisme genetisch bepaald?

Er is veel wetenschappelijke discussie over hoe narcisme ontstaat. Is narcisme genetisch bepaald? Of is narcisme het gevolg van omstandigheden zoals gebrekkige opvoeding, misbruik of trauma? Of beide?

In 2013 werd er een Amerikaanse studie uitgevoerd om inzicht te krijgen in lokale afwijkingen van het ‘grijze stof’-volume (GM-volume) in onze hersenen (grijskleurige gebieden in de hersenen die met zenuwcellen gevuld zijn).

De onderzoekers vergeleken daarbij beelden van mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis en een monster van gezonde controles, in combinatie met leeftijd, geslacht, rechts- of linkshandigheid en intelligentie.

De resultaten waren opmerkelijk. Ten opzichte van de “gezonde” controlegroep hadden de mensen met een persoonlijkheidsstoornis onder meer een kleiner GM-volume in de linker anterior insula, een hersendeel dat instaat voor zelfgerapporteerde emotionele empathie.

Er is dus wel degelijk empirisch bewijs voor structurele afwijkingen in hersengebieden van mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis. Dat narcisten een beperkte mogelijkheid hebben tot emotionele empathie was al bekend en wetenschappelijk onderzoek ondersteunt deze stelling.

Narcisme is dus genetisch bepaald en de aanleg is erfelijk, maar dat betekent niet dat iedereen met een biologische aanleg automatisch uitgroeit tot een narcist. Dat gezegd zijnde kunnen narcistische trekken – als je de “juiste” aanleg – hebt, wel uitgelokt worden door bepaalde ervaringen en/of ‘modeling’ en imitatie van een narcistische ouder.

Wat is de impact van narcisme op relaties?

Narcisten zijn mensen met een ernstige stoornis. Ze maken het voor zichzelf en hun omgeving meestal erg lastig en veroorzaken veel problemen.

Twijfel je of iemand uit je naaste omgeving een narcist is? Of denk je dat je te maken hebt met een relatie waarin narcistisch misbruik plaatsvindt? Dan raad ik je aan narcisme te leren (h)erkennen en ermee om te leren gaan.

Relaties waarin narcistisch misbruik plaatsvindt, zijn immers uitermate destructief.  Narcisten zijn vaak egocentrisch, manipulatief en dominant in relaties. Ik weet uit ervaring dat er veel vrouwen en mannen worstelen om te leren overleven na een relatie met een narcistische partner, ouder, broer of zus, familielid, leidinggevende, vriend of vriendin… Ze voelden vaak intuïtief – van meet af aan – al aan dat er iets niet pluis was, maar konden het niet benoemen.

De narcist zelf maakt het hen daarbij ook niet makkelijk trouwens. Narcisten vinden op hun beurt namelijk vaak dat zíj degenen zijn die tekort gedaan worden, te weinig bevestiging/aandacht krijgen en vinden de minste of geringste opmerking die je plaatst al een enorme krenking. Bovendien zijn narcisten naar de buitenwereld toe vaak uitermate charismatisch en welbespraakt.

Het is dan ook een relatie die uitermate slopend is, waarin je steeds verder van jezelf verwijderd kunt raken. Er kan je verteld worden dat je dingen ziet die er niet zijn, dat je te achterdochtig bent, dat jij degene bent die liever, vriendelijker, aardiger etc. moet doen. Dat jij degene bent die niet te vertrouwen is.

Je kan er nergens mee terecht, want je omgeving reageert met ongeloof en je kruipt verder in je schulp! Er bestaat bovendien nog weinig hulp voor slachtoffers van narcistisch misbruik. Blijf alsjeblieft niet met je problemen zitten, praat erover met een deskundige.