Wat is een burn-out? Een definitie die werkt.

Wat is een burn-out? Naar een nieuwe definitie.

Ben je opgebrand? Uitgeblust? Heb je een lege batterij? Geen veerkracht meer in je elastiek? Voel je je leeg? Of ben je ‘op’? Dan kamp je mogelijk met een burn-out.

Burn-out. Het is een woord dat je steeds vaker hoort vallen. Een van de meest typerende aandoeningen van deze tijd. Maar wat is een burn-out nu eigenlijk? Dát lees je hieronder.

Wat is een burn-out?

Wat is een burn-out? Steeds meer mensen vragen het zich af, maar de term burn-out is een wazig begrip geworden. Hoe dat komt? Wel, eerst en vooral is burn-out niet erkend als medische pathologie. Er bestaat geen wetenschappelijke definitie waarover men het nu echt eens is.

Verder zijn er ook veel misvattingen over burn-out, misplaatste oordelen en uitspraken. Desondanks zal ik voor jou toch proberen om een goede definitie te geven aan het begrip burn-out.

Eerst vertel ik je waarom één van de meest gehanteerde definities niet meer werkt. Daarna toon ik je een nieuwe definitie met 5 kernsymptomen. Tot slot vat ik alles samen in één duidelijk plaatje.

De Maslach Burn-out Inventory: een verouderde definitie

De Amerikaanse psychologe Christina Maslach heeft burn-out omschreven als een syndroom dat wordt gekenmerkt door mentale, fysieke en emotionele uitputting en een gevoel van onbekwaamheid.

Die definitie is meer dan 30 jaar oud en de ‘Maslach Burn-out Inventory’ of ‘MBI’ is het meest gebruikte meetinstrument tot nu. Toch is ze te onnauwkeurig gebleken. De MBI bevat 3 schalen:

• Ernstige emotionele uitputting
• Depersonalisatie: cynisme ten opzichte van de mensen met wie je werkt, onverschilligheid of emotionele afstand tot de werksituatie.
• Verminderde gepercipieerde bekwaamheid in het werk: het gevoel hebben dat je niet meer kan wat je daarvoor wel kon. Vaak is het effectief zo dat de prestaties verminderen.

Die omschrijving gaat voorbij aan belangrijke factoren, zoals de cognitieve functiestoornissen die een essentieel onderdeel blijken te zijn van burn-out.

Naar een nieuwe definitie: Steffie Desarts 5 kernsymptomen

In België heeft Steffie Desart, onderzoekster bij de Arbeids-, Organisatie- en Personeelspsychologie van de KU Leuven en geassocieerd met de professoren Hans De Witte (KU Leuven) en Wilmar Schaufeli (Universiteit van Utrecht) een nieuwe en duidelijkere definitie van burn-out opgesteld.

Waar er vroeger 3 samenhangende verschijnselen als grondslag voor een burn-outdiagnose dienden, is dat nu uitgebreid naar 5 kernsymptomen:

1. Fysieke en psychologische uitputting

Een medewerker die kampt met burn-out voelt zich heel vaak moe. Niet alleen heeft zijn of haar lichaam nood aan rust, ook mentaal voelt hij of zij zich ‘op’ en ‘leeg’.

Voorbeeld: Een medewerker die tijdens vergaderingen vaak het woord neemt, houdt zich steeds meer op de achtergrond.

Er is een duidelijk verschil in energieniveau. Anders gezegd: de batterij van de werknemer lijkt wel leeg. Men ervaart een gebrek aan energie om de werkdag aan te vatten en men slaagt er niet in om dit te herstellen.

2. Geheugen- en concentratieproblemen

Een burn-out heeft effect op het cognitief functioneren. De werknemer kan zijn aandacht moeilijker bij het werk houden.

Voorbeeld: Medewerkers die regelmatiger deadlines vergeten of fouten maken die vroeger zelden voorkwamen. Problemen met plannen.

Hier gaat het om een cognitief controleverlies: er treden geheugenproblemen, aandachts- en concentratiestoornissen op en men kan niet meer zo helder denken.

3. Heftige emotionele reacties

Medewerkers met burn-out kampen ook met emotioneel controleverlies: agressief gedrag tegenover collega’s. Men gaat bijvoorbeeld tegen hen roepen en furieus reageren.

Terwijl de meeste werknemers hun gevoelens onder controle houden als ze een opmerking of feedback krijgen, is dit bij medewerkers met burn-out moeilijker. De tolerantiegrens ligt lager, waardoor woede-uitbarstingen of huilbuien niet ongewoon zijn. Prikkelbaarheid, een kort lontje of lange tenen zijn niet uitzonderlijk.

Voorbeeld: Voor de collega’s kan het lijken alsof die persoon van elke mug een olifant maakt. Op kleine tegenslagen reageert de medewerker heftiger dan verwacht.

4. Mentaal (en soms fysiek) afstand nemen

Typisch voor medewerkers met burn-out is ook de mentale distantie: het mentaal afstand nemen van het werk, wat vaak leidt tot onverschilligheid en duidelijk cynisme.

De werknemer voelt een hoge weerstand bij zijn of haar werk. Uit zelfbescherming trekt de persoon zich mentaal (en soms fysiek) terug van alle werkgerelateerde zaken.

Voorbeeld: Het gewoonlijke enthousiasme voor nieuwe ideeën, tijdens vergaderingen of presentaties maakt plaats voor toenemende onverschilligheid. Dit moet bij de werkgever een rood lampje doen branden.

5. Symptomen van depressie

Tot slot kampen mensen met burn-out met een somber humeur: men voelt zich gevangen, geremd, nutteloos. Hierdoor wordt de diagnose van depressie soms foutief gesteld bij burn-out.

Als gevolg van het minder presteren en het uitgeputte gevoel komen immers sombere stemmingen en schuldgevoelens opzetten. Het grootste verschil is dat burn-out een energiestoornis is en depressie een stemmingsstoornis. Dat sluit natuurlijk niet uit dat men een burn-out en daarmee gepaard gaand een depressie kan hebben.

In combinatie met stress leiden deze 5 symptomen verder nog tot uiteenlopende psychosomatische klachten: slaapproblemen, seksuele malaise, hoge bloeddruk, hart- of ademhalingsproblemen, spierspanningen, spijsverteringsproblemen, geen geluid verdragen, …

Vaak onderneemt de medewerker pas actie als hij of zij last heeft van die stress-symptomen. Maar uiteraard is het beter om vroeger aan de alarmbel te trekken.

Dus… wat is burn-out?

In een notendop:

Vanwege een overbelasting op het werk, vaak gepaard gaande met een persoonlijke kwetsbaarheid en/of problemen in de privésfeer, kan er geen energie meer opgebracht worden om bepaalde cognitieve en emotionele processen te regelen.

Dit verlies van controle in samenwerking met de uitputting leidt tot een zelfbeschermingsreactie, waarbij er mentaal afstand genomen wordt van de uitputtingsbron (bij burn-out: het werk). Het gaat hier vooral om een negatieve attitude, bijvoorbeeld in de vorm van cynisme, al kan deze attitude zich ook uiten in het fysiek afstand nemen van het werk, bijvoorbeeld door contact met collega’s te mijden.

Door het controleverlies geraakt men bovendien in een depressieve stemming. Deze stemming is dus het gevolg van een gevoelsmatige reactie en is niet gelijk aan een depressie in de zin van een op zichzelf staande psychische stoornis.

Spanningsklachten (‘stress’) worden gezien als onderliggende symptomen en kunnen worden gebruikt om een meer volledig beeld van burn-out te krijgen. Deze klachten zijn vaak de eerste reden waarom men hulp zoekt en kunnen een voorbode zijn van burn-out in de vorm van overspanning.